।। गुणसन्धिः ।।
उदाहरणानि
––
देव + इन्द्रः = देवेन्द्रः –
अ + इ = ए
सुर + ईशः = सुरेशः – अ + ई = ए
तथा + इति = तथेति – आ + इ = ए
रमा + ईशः = रमेशः – आ + ई = ए
हित + उपदेशः = हितोपदेशः – अ + उ = ओ
जल + ऊर्मिः = जलोर्मिः – अ + ऊ = ओ
गङ्गा + उदकम् = गङ्गोदकम् – आ + उ = ओ
महा + ऊर्मिः = महोर्मिः – आ + ऊ = ओ
देव + ऋषिः = देवर्षिः – अ + ऋ = अर्
महा + ऋषिः = महर्षिः – आ + ऋ = अर्
तव + लृकारः = तवल्कारः – अ + लृ = अल्
सुर + ईशः = सुरेशः – अ + ई = ए
तथा + इति = तथेति – आ + इ = ए
रमा + ईशः = रमेशः – आ + ई = ए
हित + उपदेशः = हितोपदेशः – अ + उ = ओ
जल + ऊर्मिः = जलोर्मिः – अ + ऊ = ओ
गङ्गा + उदकम् = गङ्गोदकम् – आ + उ = ओ
महा + ऊर्मिः = महोर्मिः – आ + ऊ = ओ
देव + ऋषिः = देवर्षिः – अ + ऋ = अर्
महा + ऋषिः = महर्षिः – आ + ऋ = अर्
तव + लृकारः = तवल्कारः – अ + लृ = अल्
मम +
लृकारः = ममल्कारः – अ + लृ = अल्
_____________________________________________
।। वृद्धि–सन्धिः ।।
नियम -
अ/आ के बाद ए/ऐ
आने पर दोनों के स्थान पर ‘ऐ’,
अ/आ के बाद ओ/औ
आने पर दोनों के स्थान पर ‘औ’
तथा
अकारान्त/आकारान्त
उपसर्ग के बाद ऋ आने पर दोनों के स्थान पर ‘आर्’ हो जाता है।
उदाहरण -
अ/आ + ए/ऐ = ऐ
एक + एकम् = एकैकम्
परम + ऐश्वर्यम् = परमैश्वर्यम्
सदा + एव = सदैव
जनता + ऐक्यम् = जनतैक्यम्
अ/आ + ओ/औ = औ
जल + ओघः = जलौघः
वन + औषधिः = वनौषधिः
महा + ओषधम् = महौषधम्
महा + औदार्यम् =
महौदार्यम्
अ/आ
(अकारान्त/आकारान्त उपसर्ग) +
ऋ = आर्
उप + ऋच्छति = उपार्च्छति
प्र + ऋणम् = प्रार्णम्
