।। वृद्धि–सन्धिः ।।
नियम -
अ/आ के बाद ए/ऐ
आने पर दोनों के स्थान पर ‘ऐ’,
अ/आ के बाद ओ/औ
आने पर दोनों के स्थान पर ‘औ’
तथा
अकारान्त/आकारान्त
उपसर्ग के बाद ऋ आने पर दोनों के स्थान पर ‘आर्’ हो जाता है।
उदाहरण -
अ/आ + ए/ऐ = ऐ
एक + एकम् = एकैकम्
परम + ऐश्वर्यम् = परमैश्वर्यम्
सदा + एव = सदैव
जनता + ऐक्यम् = जनतैक्यम्
अ/आ + ओ/औ = औ
जल + ओघः = जलौघः
वन + औषधिः = वनौषधिः
महा + ओषधम् = महौषधम्
महा + औदार्यम् =
महौदार्यम्
अ/आ
(अकारान्त/आकारान्त उपसर्ग) +
ऋ = आर्
उप + ऋच्छति = उपार्च्छति
प्र + ऋणम् = प्रार्णम्
_________________________________________
।। यण्–सन्धिः ।।
नियम
-
यदि ‘इक्’ ( इ/ई, उ/ऊ, ऋ/ऋॄ तथा लृ) के
बाद असमान स्वर हों, तो उन्हें ‘यण्’
(य्, व्, र् तथा ल्)
आदेश हो जाता है।
विवरणिका
-
इ/ई + असमान स्वर (अ,
उ, ए आदि) = य्
उ/ऊ + असमान स्वर (अ,
इ, ए आदि) = व्
ऋ/ऋॄ + असमान स्वर (अ,
उ, ए आदि) = र्
लृ + असमान स्वर (अ,
उ, ए आदि) = ल्
उदाहरण -
इ/ई + असमान स्वर (अ,
उ, ए आदि) = य्
यदि + अपि = यद्यपि
इति + आदिः = इत्यादिः
प्रति + एकम् = प्रत्येकम्
सुधी + उपास्यः =
सुध्युपास्यः
उ/ऊ
+ असमान
स्वर (अ, इ, ए आदि) = व्
मधु + अरिः = मध्वरिः
सु + आगतम् = स्वागतम्
गुरु + आदेशः = गुर्वादेशः
वधू + आगमनम् = वध्वागमनम्
ऋ/ ऋॄ + असमान स्वर (अ,
उ, ए आदि) = र्
मातृ + अंशः = मात्रंशः
पितृ + आदेशः = पित्रादेशः
लृ + असमान स्वर (अ,
उ, ए आदि) = ल्
लृ + आकारः = लाकारः
लृ + आकृतिः = लाकृतिः
–––––––––––––––––––––––––––––––
–––––––––––––––––––––––––––––––
------------------------------------------------
संख्या (1-100)
|
|||||||
संख्या
|
संख्या–शब्दः
|
संख्या
|
संख्या–शब्दः
|
संख्या
|
संख्या–शब्दः
|
||
1
|
एकम्
|
36
|
षट्त्रिंशत्
|
71
|
एकसप्ततिः
|
||
2
|
द्वे
|
37
|
सप्तत्रिंशत्
|
72
|
द्विसप्ततिः
|
||
3
|
त्रीणि
|
38
|
अष्टात्रिंशत्
|
73
|
त्रिसप्ततिः
|
||
4
|
चत्वारि
|
39
|
नवत्रिंशत्
|
74
|
चतुःसप्ततिः
|
||
5
|
पञ्च
|
40
|
चत्वारिंशत्
|
75
|
पञ्चसप्ततिः
|
||
6
|
षट्
|
41
|
एकचत्वारिंशत्
|
76
|
षट्सप्ततिः
|
||
7
|
सप्त
|
42
|
द्विचत्वारिंशत्
|
77
|
सप्तसप्ततिः
|
||
8
|
अष्ट
|
43
|
त्रिचत्वारिंशत्
|
78
|
अष्टसप्ततिः
|
||
9
|
नव
|
44
|
चतुश्चत्वारिंशत्
|
79
|
नवसप्ततिः
|
||
10
|
दश
|
45
|
पञ्चचत्वारिंशत्
|
80
|
अशीतिः
|
||
11
|
एकादश
|
46
|
षट्चत्वारिंशत्
|
81
|
एकाशीतिः
|
||
12
|
द्वादश
|
47
|
सप्तचत्वारिंशत्
|
82
|
द्व्यशीतिः
|
||
13
|
त्रयोदश
|
48
|
अष्टचत्वारिंशत्
|
83
|
त्र्यशीतिः
|
||
14
|
चतुर्दश
|
49
|
नवचत्वारिंशत्
|
84
|
चतुरशीतिः
|
||
15
|
पञ्चदश
|
50
|
पञ्चाशत्
|
85
|
पञ्चाशीतिः
|
||
16
|
षोडश
|
51
|
एकपञ्चाशत्
|
86
|
षडशीतिः
|
||
17
|
सप्तदश
|
52
|
द्विपञ्चाशत्
|
87
|
सप्ताशीतिः
|
||
18
|
अष्टादश
|
53
|
त्रिपञ्चाशत्
|
88
|
अष्टाशीतिः
|
||
19
|
नवदश
|
54
|
चतुःपञ्चाशत्
|
89
|
नवाशीतिः
|
||
20
|
विंशतिः
|
55
|
पञ्चपञ्चाशत्
|
90
|
नवतिः
|
||
21
|
एकविंशतिः
|
56
|
षट्पञ्चाशत्
|
91
|
एकनवतिः
|
||
22
|
द्वाविंशतिः
|
57
|
सप्तपञ्चाशत्
|
92
|
द्विनवतिः
|
||
23
|
त्रयोविंशतिः
|
58
|
अष्टपञ्चाशत्
|
93
|
त्रिणवतिः
|
||
24
|
चतुर्विंशतिः
|
59
|
नवपञ्चाशत्
|
94
|
चतुर्ण्णवतिः
|
||
25
|
पञ्चविंशतिः
|
60
|
षष्टिः
|
95
|
पञ्चनवतिः
|
||
26
|
षड्विंशतिः
|
61
|
एकषष्टिः
|
96
|
षण्णवतिः
|
||
27
|
सप्तविंशतिः
|
62
|
द्विषष्टिः
|
97
|
सप्तनवतिः
|
||
28
|
अष्टाविंशतिः
|
63
|
त्रिषष्टिः
|
98
|
अष्टनवतिः
|
||
29
|
नवविंशतिः
|
64
|
चतुष्षष्टिः
|
99
|
नवनवतिः
|
||
30
|
त्रिंशत्
|
65
|
पञ्चषष्टिः
|
100
|
शतम्
|
||
31
|
एकत्रिंशत्
|
66
|
षट्षष्टिः
|
||||
32
|
द्वात्रिंशत्
|
67
|
सप्तषष्टिः
|
||||
33
|
त्रयस्त्रिंशत्
|
68
|
अष्टषष्टिः
|
||||
34
|
चतुस्त्रिंशत्
|
69
|
नवषष्टिः
|
||||
35
|
पञ्चत्रिंशत्
|
70
|
सप्ततिः
|
||||
------------------------------------------------
------------------------------------------------
॥ संख्या ॥
[ १–तः ४–पर्यन्तम् (त्रिषु लिङ्गेषु) ]
(प्रथमा–विभक्तौ)
वचनम् →
शब्दः
→
लिङ्गम् ↓
|
एकवचनम्
एक
|
द्विवचनम्
द्वि
|
बहुवचनम्
त्रि
|
बहुवचनम्
चतुर्
|
पुंलिङ्गम्
|
एकः
|
द्वौ
|
त्रयः
|
चत्वारः
|
स्त्रीलिङ्गम्
|
एका
|
द्वे
|
तिस्रः
|
चतस्रः
|
नपुंसकलिङ्गम्
|
एकम्
|
द्वे
|
त्रीणि
|
चत्वारि
|
वाक्यप्रयोगः
–
तत्र
एकः छात्रः पठति ।
पाकशालायाम्
एका महिला भोजनं पचति ।
चित्रकारः
एकं चित्रं रचयति ।
सरोवरे द्वौ कलहंसौ
(Ducks) तरतः ।
द्वे बालिके गायतः ।
वृक्षात् द्वे फले पततः ।
वृक्षे त्रयः वानराः कूर्दन्ति ।
क्रीडाक्षेत्रे तिस्रः धाविकाः धावन्ति ।
मम विद्यालये त्रीणि भवनानि सन्ति ।
तत्र चत्वारः संस्कृत–शिक्षकाः अस्मान् पाठयन्ति ।
तिस्रः सङ्गीत–शिक्षिकाः अपि सन्ति ।
मम कक्षायां चत्वारि वातायनानि (Windows) सन्ति ।
------------------------------------------------
------------------------------------------------
अव्ययम्
|
|||
क्र.सं.
|
अव्ययम्
|
अर्थः
|
वाक्यरचना
|
१
|
पुरा
|
पहले
|
पुरा दशरथः मिथिलायाः राजा आसीत् ।
|
२
|
ऋते
|
(के)
बिना
|
ज्ञानात्
ऋते मुक्तिः न भवति ।
|
३
|
विना
|
(के)
बिना
|
जलं/जलेन
विना जीवनं नास्ति ।
|
४
|
नमः
|
नमस्कार
|
शिवाय
नमः । गुरवे नमः ।
|
५
|
एव
|
ही
|
सः एव
मम गुरुः अस्ति ।
|
६
|
नीचैः
|
नीचे
|
पर्वतस्य
नीचैः नदी वहति ।
|
७
|
उच्चैः
|
ऊँचा
|
वने
हरिणः उच्चैः कूर्दति ।
|
८
|
अधुना
|
अब
|
अधुना
सर्वे छात्राः बहिः खेलन्ति ।
|
९
|
ह्यः
|
कल
(बीता हुआ)
|
ह्यः
मम गृहे उत्सवः आसीत् ।
|
१०
|
श्वः
|
कल
(आने वाला)
|
श्वः
विद्यालये विज्ञान–प्रदर्शनी भविष्यति ।
|
------------------------------------------------
------------------------------------------------
प्रत्ययः (Suffix)
प्रत्यय की परिभाषा - जो शब्दांश धातु अथवा शब्द के अन्त में जुड़कर अर्थ को परिवर्तित/प्रभावित कर दे, उसे ‘प्रत्यय’ कहते
हैं।
‘तुमुन्’
o
जब दो क्रियाओं का कर्ता एक हो
और उनमें एक क्रिया निमित्तबोधक हो तो धातु से ‘तुमुन्’ प्रत्यय
लगता है।
o
‘के लिए’ अर्थ में ‘तुमुन्’ प्रत्यय का प्रयोग होता है। जैसे - पठितुम् = पढ़ने के लिए।
o
‘तुमुन्’ का ‘तुम्’ शेष रहता है।
उदाहरण -
धातु + प्रत्यय
रूप
दा + तुमुन्
= दातुम्
पा + तुमुन्
= पातुम्
ज्ञा + तुमुन्
= ज्ञातुम्
स्था + तुमुन्
= स्थातुम्
पठ् + तुमुन्
= पठितुम्
खेल् + तुमुन्
= खेलितुम्
हस् + तुमुन्
= हसितुम्
धाव् + तुमुन्
= धावितुम्
नम् + तुमुन्
= नन्तुम्
गम् + तुमुन्
= गन्तुम्
दृश् + तुमुन् = द्रष्टुम्
पृच्छ्
+ तुमुन् = प्रष्टुम्
वच् + तुमुन्
= वक्तुम्
कृ + तुमुन्
= कर्तुम्
श्रु + तुमुन्
= श्रोतुम्
–––––––––––––––––––––––––––––––
‘क्त’ (‘क्त’)
o
धातु से भूतकालिक विशेषण (Past participle) बनाने के लिए ‘क्त’ प्रत्यय
का प्रयोग होता है।
o
‘क्त’ प्रत्यय क्रिया की समाप्ति का ज्ञान कराता है। जैसे - पठितः = पढ़ा गया।
o
‘क्त’ का ‘त’ शेष रहता है।
o
‘क्त’ प्रत्यय के साथ कर्मवाच्य (Passive voice) का प्रयोग होता है।
o
इस प्रत्यय के साथ कर्ता में
तृतीया व कर्म में प्रथमा विभक्ति होती है।
o
इसके रूप पुंलिङ्ग में ‘देव’, स्त्रीलिङ्ग
में ‘लता’ व नपुंसकलिङ्ग में ‘फल’ की तरह चलते हैं।
o
‘क्त’ प्रत्यय के लिङ्ग व वचन कर्म के अनुसार होते हैं। जैसे - देवेन पाठः पठितः। (देव के द्वारा पाठ पढ़ा
गया।)
o
रमया फलानि खादितानि। (रमा के
द्वारा फल खाये गए।)
उदाहरण -
धातु + प्रत्यय मूलरूप पुंलिङ्ग स्त्रीलिङ्ग नपुंसकलिङ्ग
ज्ञा + क्त ज्ञात ज्ञातः ज्ञाता ज्ञातम्
या +
क्त यात यातः याता यातम्
कृ +
क्त कृत कृतः कृता कृतम्
पठ् + क्त पठित पठितः पठिता पठितम्
खाद् + क्त खादित खादितः खादिता खादितम्
लिख् + क्त लिखित लिखितः लिखिता लिखितम्
क्रीड् + क्त क्रीडित क्रीडितः क्रीडिता क्रीडितम्
गम् + क्त गत गतः गता गतम्
दृश् + क्त दृष्ट दृष्टः दृष्टा दृष्टम्
नश् + क्त नष्ट नष्टः नष्टा नष्टम्
पा +
क्त पीत पीतः पीता पीतम्
–––––––––––––––––––––––––––––––
‘क्तवतु’
o
धातु से भूतकालिक विशेषण (Past participle) बनाने के लिए ‘क्तवतु’ प्रत्यय
का प्रयोग होता है।
o
‘क्तवतु’ प्रत्यय क्रिया की समाप्ति का ज्ञान कराता है। जैसे - पठितवान् = पढ़ा/पढ़
चुका।
o
‘क्तवतु’ का ‘तवत्’ शेष रहता है।
o
‘क्तवतु’ प्रत्यय के साथ कर्तृवाच्य (Active voice) का प्रयोग होता है। जैसे - अहं खादितवान्। (मैंने खाया।) सः पठितवान्। (उसने
पढ़ा।)
o
इसके तीनों लिङ्गों में रूप
चलते हैं।
उदाहरण -
धातु + प्रत्यय मूलरूप पुंलिङ्ग स्त्रीलिङ्ग नपुंसकलिङ्ग
ज्ञा + क्तवतु ज्ञातवत् ज्ञातवान् ज्ञातवती ज्ञातवत्
या +
क्तवतु यातवत् यातवान् यातवती यातवत्
कृ +
क्तवतु कृतवत् कृतवान् कृतवती कृतवत्
पठ् + क्तवतु पठितवत् पठितवान् पठितवती पठितवत्
खाद् + क्तवतु खादितवत् खादितवान् खादितवती खादितवत्
लिख् + क्तवतु लिखितवत् लिखितवान् लिखितवती लिखितवत्
क्रीड् + क्तवतु क्रीडितवत् क्रीडितवान् क्रीडितवती क्रीडितवत्
गम् + क्तवतु गतवत् गतवान् गतवती गतवत्
दृश् + क्तवतु दृष्टवत् दृष्टवान् दृष्टवती दृष्टवत्
नश् + क्तवतु नष्टवत् नष्टवान् नष्टवती नष्टवत्
पा +
क्तवतु पीतवत् पीतवान् पीतवती पीतवत्
–––––––––––––––––––––––––––––––
–––––––––––––––––––––––––––––––
॥ शब्दरूपाणि ॥
मुनि = महात्मा, तपस्वी
वचनानि →
विभक्तयः↓
|
एकवचनम्
|
द्विवचनम्
|
बहुवचनम्
|
प्रथमा विभक्तिः
|
मुनिः
|
मुनी
|
मुनयः
|
द्वितीया विभक्तिः
|
मुनिम्
|
मुनी
|
मुनीन्
|
तृतीया विभक्तिः
|
मुनिना
|
मुनिभ्याम्
|
मुनिभिः
|
चतुर्थी विभक्तिः
|
मुनये
|
मुनिभ्याम्
|
मुनिभ्यः
|
पञ्चमी विभक्तिः
|
मुनेः
|
मुनिभ्याम्
|
मुनिभ्यः
|
षष्ठी विभक्तिः
|
मुनेः
|
मुन्योः
|
मुनीनाम्
|
सप्तमी विभक्तिः
|
मुनौ
|
मुन्योः
|
मुनिषु
|
सम्बोधनम्
|
हे मुने
!
|
हे मुनी
!
|
हे मुनयः
!
|
_____________________________________
मति = बुद्धि
वचनानि →
विभक्तयः↓
|
एकवचनम्
|
द्विवचनम्
|
बहुवचनम्
|
प्रथमा विभक्तिः
|
मतिः
|
मती
|
मतयः
|
द्वितीया विभक्तिः
|
मतिम्
|
मती
|
मतीः
|
तृतीया विभक्तिः
|
मत्या
|
मतिभ्याम्
|
मतिभिः
|
चतुर्थी विभक्तिः
|
मत्यै,
मतये
|
मतिभ्याम्
|
मतिभ्यः
|
पञ्चमी विभक्तिः
|
मत्याः,
मतेः
|
मतिभ्याम्
|
मतिभ्यः
|
षष्ठी विभक्तिः
|
मत्याः,
मतेः
|
मत्योः
|
मतीनाम्
|
सप्तमी विभक्तिः
|
मत्याम्,
मतौ
|
मत्योः
|
मतिषु
|
सम्बोधनम्
|
हे मते
!
|
हे मती !
|
हे मतयः
!
|
_____________________________________
तत् = वह (पुंलिङ्गम् )
वचनानि →
विभक्तयः↓
|
एकवचनम्
|
द्विवचनम्
|
बहुवचनम्
|
प्रथमा विभक्तिः
|
सः
|
तौ
|
ते
|
द्वितीया विभक्तिः
|
तम्
|
तौ
|
तान्
|
तृतीया विभक्तिः
|
तेन
|
ताभ्याम्
|
तैः
|
चतुर्थी विभक्तिः
|
तस्मै
|
ताभ्याम्
|
तेभ्यः
|
पञ्चमी विभक्तिः
|
तस्मात्
|
ताभ्याम्
|
तेभ्यः
|
षष्ठी विभक्तिः
|
तस्य
|
तयोः
|
तेषाम्
|
सप्तमी विभक्तिः
|
तस्मिन्
|
तयोः
|
तेषु
|
तत् = वह (स्त्रीलिङ्गम् )
वचनानि →
विभक्तयः↓
|
एकवचनम्
|
द्विवचनम्
|
बहुवचनम्
|
प्रथमा विभक्तिः
|
सा
|
ते
|
ताः
|
द्वितीया विभक्तिः
|
ताम्
|
ते
|
ताः
|
तृतीया विभक्तिः
|
तया
|
ताभ्याम्
|
ताभिः
|
चतुर्थी विभक्तिः
|
तस्यै
|
ताभ्याम्
|
ताभ्यः
|
पञ्चमी विभक्तिः
|
तस्याः
|
ताभ्याम्
|
ताभ्यः
|
षष्ठी विभक्तिः
|
तस्याः
|
तयोः
|
तासाम्
|
सप्तमी विभक्तिः
|
तस्याम्
|
तयोः
|
तासु
|
तत् = वह (नपुंसकलिङ्गम् )
वचनानि →
विभक्तयः↓
|
एकवचनम्
|
द्विवचनम्
|
बहुवचनम्
|
प्रथमा विभक्तिः
|
तत्
|
ते
|
तानि
|
द्वितीया विभक्तिः
|
तत्
|
ते
|
तानि
|
तृतीया विभक्तिः
|
तेन
|
ताभ्याम्
|
तैः
|
चतुर्थी विभक्तिः
|
तस्मै
|
ताभ्याम्
|
तेभ्यः
|
पञ्चमी विभक्तिः
|
तस्मात्
|
ताभ्याम्
|
तेभ्यः
|
षष्ठी विभक्तिः
|
तस्य
|
तयोः
|
तेषाम्
|
सप्तमी विभक्तिः
|
तस्मिन्
|
तयोः
|
तेषु
|
–––––––––––––––––––––––––––
–––––––––––––––––––––––––––
।।
धातुरूपाणि ।।
वद् = बोलना
(लट् लकारः)
वचनानि →
पुरुषाः↓
|
एकवचनम्
|
द्विवचनम्
|
बहुवचनम्
|
प्रथम–पुरुषः
|
वदति
|
वदतः
|
वदन्ति
|
मध्यम–पुरुषः
|
वदसि
|
वदथः
|
वदथ
|
उत्तम–पुरुषः
|
वदामि
|
वदावः
|
वदामः
|
वद् = बोलना
(लृट् लकारः)
वचनानि →
पुरुषाः↓
|
एकवचनम्
|
द्विवचनम्
|
बहुवचनम्
|
प्रथम–पुरुषः
|
वदिष्यति
|
वदिष्यतः
|
वदिष्यन्ति
|
मध्यम–पुरुषः
|
वदिष्यसि
|
वदिष्यथः
|
वदिष्यथ
|
उत्तम–पुरुषः
|
वदिष्यामि
|
वदिष्यावः
|
वदिष्यामः
|
वद् = बोलना
(लोट् लकारः)
वचनानि →
पुरुषाः↓
|
एकवचनम्
|
द्विवचनम्
|
बहुवचनम्
|
प्रथम–पुरुषः
|
वदतु
|
वदताम्
|
वदन्तु
|
मध्यम–पुरुषः
|
वद
|
वदतम्
|
वदत
|
उत्तम–पुरुषः
|
वदानि
|
वदाव
|
वदाम
|
वद् = बोलना
(लङ् लकारः)
वचनानि →
पुरुषाः↓
|
एकवचनम्
|
द्विवचनम्
|
बहुवचनम्
|
प्रथम–पुरुषः
|
अवदत्
|
अवदताम्
|
अवदन्
|
मध्यम–पुरुषः
|
अवदः
|
अवदतम्
|
अवदत
|
उत्तम–पुरुषः
|
अवदम्
|
अवदाव
|
अवदाम
|
वद् = बोलना
(विधिलिङ् लकारः)
वचनानि →
पुरुषाः↓
|
एकवचनम्
|
द्विवचनम्
|
बहुवचनम्
|
प्रथम–पुरुषः
|
वदेत्
|
वदेताम्
|
वदेयुः
|
मध्यम–पुरुषः
|
वदेः
|
वदेतम्
|
वदेत
|
उत्तम–पुरुषः
|
वदेयम्
|
वदेव
|
वदेम
|
–––––––––––––––––––––––––––––––
नम् = नमस्कार
करना (लट् लकारः)
वचनानि →
पुरुषाः↓
|
एकवचनम्
|
द्विवचनम्
|
बहुवचनम्
|
प्रथम–पुरुषः
|
नमति
|
नमतः
|
नमन्ति
|
मध्यम–पुरुषः
|
नमसि
|
नमथः
|
नमथ
|
उत्तम–पुरुषः
|
नमामि
|
नमावः
|
नमामः
|
नम् = नमस्कार
करना (लृट् लकारः)
वचनानि →
पुरुषाः↓
|
एकवचनम्
|
द्विवचनम्
|
बहुवचनम्
|
प्रथम–पुरुषः
|
नंस्यति
|
नंस्यतः
|
नंस्यन्ति
|
मध्यम–पुरुषः
|
नंस्यसि
|
नंस्यथः
|
नंस्यथ
|
उत्तम–पुरुषः
|
नंस्यामि
|
नंस्यावः
|
नंस्यामः
|
नम् = नमस्कार
करना (लोट् लकारः)
वचनानि →
पुरुषाः↓
|
एकवचनम्
|
द्विवचनम्
|
बहुवचनम्
|
प्रथम–पुरुषः
|
नमतु
|
नमताम्
|
नमन्तु
|
मध्यम–पुरुषः
|
नम
|
नमतम्
|
नमत
|
उत्तम–पुरुषः
|
नमानि
|
नमाव
|
नमाम
|
नम् = नमस्कार
करना (लङ् लकारः)
वचनानि →
पुरुषाः↓
|
एकवचनम्
|
द्विवचनम्
|
बहुवचनम्
|
प्रथम–पुरुषः
|
अनमत्
|
अनमताम्
|
अनमन्
|
मध्यम–पुरुषः
|
अनमः
|
अनमतम्
|
अनमत
|
उत्तम–पुरुषः
|
अनमम्
|
अनमाव
|
अनमाम
|
नम् = नमस्कार
करना (विधिलिङ् लकारः)
वचनानि →
पुरुषाः↓
|
एकवचनम्
|
द्विवचनम्
|
बहुवचनम्
|
प्रथम–पुरुषः
|
नमेत्
|
नमेताम्
|
नमेयुः
|
मध्यम–पुरुषः
|
नमेः
|
नमेतम्
|
नमेत
|
उत्तम–पुरुषः
|
नमेयम्
|
नमेव
|
नमेम
|
–––––––––––––––––––––––––
त्यज् = छोड़ना
(लट् लकारः)
वचनानि →
पुरुषाः↓
|
एकवचनम्
|
द्विवचनम्
|
बहुवचनम्
|
प्रथम–पुरुषः
|
त्यजति
|
त्यजतः
|
त्यजन्ति
|
मध्यम–पुरुषः
|
त्यजसि
|
त्यजथः
|
त्यजथ
|
उत्तम–पुरुषः
|
त्यजामि
|
त्यजावः
|
त्यजामः
|
त्यज् = छोड़ना
(लृट् लकारः)
वचनानि →
पुरुषाः↓
|
एकवचनम्
|
द्विवचनम्
|
बहुवचनम्
|
प्रथम–पुरुषः
|
त्यक्ष्यति
|
त्यक्ष्यतः
|
त्यक्ष्यन्ति
|
मध्यम–पुरुषः
|
त्यक्ष्यसि
|
त्यक्ष्यथः
|
त्यक्ष्यथ
|
उत्तम–पुरुषः
|
त्यक्ष्यामि
|
त्यक्ष्यावः
|
त्यक्ष्यामः
|
त्यज् = छोड़ना
(लोट् लकारः)
वचनानि →
पुरुषाः↓
|
एकवचनम्
|
द्विवचनम्
|
बहुवचनम्
|
प्रथम–पुरुषः
|
त्यजतु
|
त्यजताम्
|
त्यजन्तु
|
मध्यम–पुरुषः
|
त्यज
|
त्यजतम्
|
त्यजत
|
उत्तम–पुरुषः
|
त्यजानि
|
त्यजाव
|
त्यजाम
|
त्यज् = छोड़ना
(लङ् लकारः)
वचनानि →
पुरुषाः↓
|
एकवचनम्
|
द्विवचनम्
|
बहुवचनम्
|
प्रथम–पुरुषः
|
अत्यजत्
|
अत्यजताम्
|
अत्यजन्
|
मध्यम–पुरुषः
|
अत्यजः
|
अत्यजतम्
|
अत्यजत
|
उत्तम–पुरुषः
|
अत्यजम्
|
अत्यजाव
|
अत्यजाम
|
त्यज् = छोड़ना
(विधिलिङ् लकारः)
वचनानि →
पुरुषाः↓
|
एकवचनम्
|
द्विवचनम्
|
बहुवचनम्
|
प्रथम–पुरुषः
|
त्यजेत्
|
त्यजेताम्
|
त्यजेयुः
|
मध्यम–पुरुषः
|
त्यजेः
|
त्यजेतम्
|
त्यजेत
|
उत्तम–पुरुषः
|
त्यजेयम्
|
त्यजेव
|
त्यजेम
|
–––––––––––––––––––––––––
रच् = बनाना
(लट् लकारः)
वचनानि →
पुरुषाः↓
|
एकवचनम्
|
द्विवचनम्
|
बहुवचनम्
|
प्रथम–पुरुषः
|
रचयति
|
रचयतः
|
रचयन्ति
|
मध्यम–पुरुषः
|
रचयसि
|
रचयथः
|
रचयथ
|
उत्तम–पुरुषः
|
रचयामि
|
रचयावः
|
रचयामः
|
रच् = बनाना
(लृट् लकारः)
वचनानि →
पुरुषाः↓
|
एकवचनम्
|
द्विवचनम्
|
बहुवचनम्
|
प्रथम–पुरुषः
|
रचयिष्यति
|
रचयिष्यतः
|
रचयिष्यन्ति
|
मध्यम–पुरुषः
|
रचयिष्यसि
|
रचयिष्यथः
|
रचयिष्यथ
|
उत्तम–पुरुषः
|
रचयिष्यामि
|
रचयिष्यावः
|
रचयिष्यामः
|
रच् = बनाना
(लोट् लकारः)
वचनानि →
पुरुषाः↓
|
एकवचनम्
|
द्विवचनम्
|
बहुवचनम्
|
प्रथम–पुरुषः
|
रचयतु
|
रचयताम्
|
रचयन्तु
|
मध्यम–पुरुषः
|
रचय
|
रचयतम्
|
रचयत
|
उत्तम–पुरुषः
|
रचयानि
|
रचयाव
|
रचयाम
|
रच् = बनाना
(लङ् लकारः)
वचनानि →
पुरुषाः↓
|
एकवचनम्
|
द्विवचनम्
|
बहुवचनम्
|
प्रथम–पुरुषः
|
अरचयत्
|
अरचयताम्
|
अरचयन्
|
मध्यम–पुरुषः
|
अरचयः
|
अरचयतम्
|
अरचयत
|
उत्तम–पुरुषः
|
अरचयम्
|
अरचयाव
|
अरचयाम
|
रच् = बनाना
(विधिलिङ् लकारः)
वचनानि →
पुरुषाः↓
|
एकवचनम्
|
द्विवचनम्
|
बहुवचनम्
|
प्रथम–पुरुषः
|
रचयेत्
|
रचयेताम्
|
रचयेयुः
|
मध्यम–पुरुषः
|
रचयेः
|
रचयेतम्
|
रचयेत
|
उत्तम–पुरुषः
|
रचयेयम्
|
रचयेव
|
रचयेम
|
–––––––––––––––––––––––––
लिख् = लिखना
(लट् लकारः)
वचनानि →
पुरुषाः↓
|
एकवचनम्
|
द्विवचनम्
|
बहुवचनम्
|
प्रथम–पुरुषः
|
लिखति
|
लिखतः
|
लिखन्ति
|
मध्यम–पुरुषः
|
लिखसि
|
लिखथः
|
लिखथ
|
उत्तम–पुरुषः
|
लिखामि
|
लिखावः
|
लिखामः
|
लिख् = लिखना
(लृट् लकारः)
वचनानि →
पुरुषाः↓
|
एकवचनम्
|
द्विवचनम्
|
बहुवचनम्
|
प्रथम–पुरुषः
|
लेखिष्यति
|
लेखिष्यतः
|
लेखिष्यन्ति
|
मध्यम–पुरुषः
|
लेखिष्यसि
|
लेखिष्यथः
|
लेखिष्यथ
|
उत्तम–पुरुषः
|
लेखिष्यामि
|
लेखिष्यावः
|
लेखिष्यामः
|
लिख् = लिखना
(लोट् लकारः)
वचनानि →
पुरुषाः↓
|
एकवचनम्
|
द्विवचनम्
|
बहुवचनम्
|
प्रथम–पुरुषः
|
लिखतु
|
लिखताम्
|
लिखन्तु
|
मध्यम–पुरुषः
|
लिख
|
लिखतम्
|
लिखत
|
उत्तम–पुरुषः
|
लिखानि
|
लिखाव
|
लिखाम
|
लिख् = लिखना
(लङ् लकारः)
वचनानि →
पुरुषाः↓
|
एकवचनम्
|
द्विवचनम्
|
बहुवचनम्
|
प्रथम–पुरुषः
|
अलिखत्
|
अलिखताम्
|
अलिखन्
|
मध्यम–पुरुषः
|
अलिखः
|
अलिखतम्
|
अलिखत
|
उत्तम–पुरुषः
|
अलिखम्
|
अलिखाव
|
अलिखाम
|
लिख् = लिखना
(विधिलिङ् लकारः)
वचनानि →
पुरुषाः↓
|
एकवचनम्
|
द्विवचनम्
|
बहुवचनम्
|
प्रथम–पुरुषः
|
लिखेत्
|
लिखेताम्
|
लिखेयुः
|
मध्यम–पुरुषः
|
लिखेः
|
लिखेतम्
|
लिखेत
|
उत्तम–पुरुषः
|
लिखेयम्
|
लिखेव
|
लिखेम
|
–––––––––––––––––––––––––
पा (पिब्)=
पीना (लट् लकारः)
वचनानि →
पुरुषाः↓
|
एकवचनम्
|
द्विवचनम्
|
बहुवचनम्
|
प्रथम–पुरुषः
|
पिबति
|
पिबतः
|
पिबन्ति
|
मध्यम–पुरुषः
|
पिबसि
|
पिबथः
|
पिबथ
|
उत्तम–पुरुषः
|
पिबामि
|
पिबावः
|
पिबामः
|
पा (पिब्)=
पीना (लृट् लकारः)
वचनानि →
पुरुषाः↓
|
एकवचनम्
|
द्विवचनम्
|
बहुवचनम्
|
प्रथम–पुरुषः
|
पास्यति
|
पास्यतः
|
पास्यन्ति
|
मध्यम–पुरुषः
|
पास्यसि
|
पास्यथः
|
पास्यथ
|
उत्तम–पुरुषः
|
पास्यामि
|
पास्यावः
|
पास्यामः
|
पा (पिब्)=
पीना (लोट् लकारः)
वचनानि →
पुरुषाः↓
|
एकवचनम्
|
द्विवचनम्
|
बहुवचनम्
|
प्रथम–पुरुषः
|
पिबतु
|
पिबताम्
|
पिबन्तु
|
मध्यम–पुरुषः
|
पिब
|
पिबतम्
|
पिबत
|
उत्तम–पुरुषः
|
पिबानि
|
पिबाव
|
पिबाम
|
पा (पिब्)=
पीना (लङ् लकारः)
वचनानि →
पुरुषाः↓
|
एकवचनम्
|
द्विवचनम्
|
बहुवचनम्
|
प्रथम–पुरुषः
|
अपिबत्
|
अपिबताम्
|
अपिबन्
|
मध्यम–पुरुषः
|
अपिब
|
अपिबतम्
|
अपिबत
|
उत्तम–पुरुषः
|
अपिबम्
|
अपिबाव
|
अपिबाम
|
पा (पिब्)=
पीना (विधिलिङ् लकारः)
वचनानि →
पुरुषाः↓
|
एकवचनम्
|
द्विवचनम्
|
बहुवचनम्
|
प्रथम–पुरुषः
|
पिबेत्
|
पिबेताम्
|
पिबेयुः
|
मध्यम–पुरुषः
|
पिबेः
|
पिबेतम्
|
पिबेत
|
उत्तम–पुरुषः
|
पिबेयम्
|
पिबेव
|
पिबेम
|
–––––––––––––––––––––––––
कृ = करना
(लट् लकारः)
वचनानि →
पुरुषाः↓
|
एकवचनम्
|
द्विवचनम्
|
बहुवचनम्
|
प्रथम–पुरुषः
|
करोति
|
कुरुतः
|
कुर्वन्ति
|
मध्यम–पुरुषः
|
करोषि
|
कुरुथः
|
कुरुथ
|
उत्तम–पुरुषः
|
करोमि
|
कुर्वः
|
कुर्मः
|
कृ = करना
(लृट् लकारः)
वचनानि →
पुरुषाः↓
|
एकवचनम्
|
द्विवचनम्
|
बहुवचनम्
|
प्रथम–पुरुषः
|
करिष्यति
|
करिष्यतः
|
करिष्यन्ति
|
मध्यम–पुरुषः
|
करिष्यसि
|
करिष्यथः
|
करिष्यथ
|
उत्तम–पुरुषः
|
करिष्यामि
|
करिष्यावः
|
करिष्यामः
|
कृ = करना
(लोट् लकारः)
वचनानि →
पुरुषाः↓
|
एकवचनम्
|
द्विवचनम्
|
बहुवचनम्
|
प्रथम–पुरुषः
|
करोतु
|
कुरुताम्
|
कुर्वन्तु
|
मध्यम–पुरुषः
|
कुरु
|
कुरुतम्
|
कुरुत
|
उत्तम–पुरुषः
|
करवाणि
|
करवाव
|
करवाम
|
कृ = करना
(लङ् लकारः)
वचनानि →
पुरुषाः↓
|
एकवचनम्
|
द्विवचनम्
|
बहुवचनम्
|
प्रथम–पुरुषः
|
अकरोत्
|
अकुरुताम्
|
अकुर्वन्
|
मध्यम–पुरुषः
|
अकरोः
|
अकुरुतम्
|
अकुरुत
|
उत्तम–पुरुषः
|
अकरवम्
|
अकुर्व
|
अकुर्म
|
कृ = करना
(विधिलिङ् लकारः)
वचनानि →
पुरुषाः↓
|
एकवचनम्
|
द्विवचनम्
|
बहुवचनम्
|
प्रथम–पुरुषः
|
कुर्यात्
|
कुर्याताम्
|
कुर्युः
|
मध्यम–पुरुषः
|
कुर्याः
|
कुर्यातम्
|
कुर्यात
|
उत्तम–पुरुषः
|
कुर्याम्
|
कुर्याव
|
कुर्याम
|
–––––––––––––––––––––––––
–––––––––––––––––––––––––
सेव् = सेवा
करना (लङ् लकारः)
वचनानि →
पुरुषाः↓
|
एकवचनम्
|
द्विवचनम्
|
बहुवचनम्
|
प्रथम–पुरुषः
|
असेवत
|
असेवेताम्
|
असेवन्त
|
मध्यम–पुरुषः
|
असेवथाः
|
असेवेथाम्
|
असेवध्वम्
|
उत्तम–पुरुषः
|
असेवे
|
असेवावहि
|
असेवामहि
|
शुभ् = शोभित
होना/अच्छा दिखना (लङ् लकारः)
वचनानि →
पुरुषाः↓
|
एकवचनम्
|
द्विवचनम्
|
बहुवचनम्
|
प्रथम–पुरुषः
|
अशोभत
|
अशोभेताम्
|
अशोभन्त
|
मध्यम–पुरुषः
|
अशोभथाः
|
अशोभेथाम्
|
अशोभध्वम्
|
उत्तम–पुरुषः
|
अशोभे
|
अशोभावहि
|
अशोभामहि
|
रुच् = रुचना
/
अच्छा लगना (लङ् लकारः)
वचनानि →
पुरुषाः↓
|
एकवचनम्
|
द्विवचनम्
|
बहुवचनम्
|
प्रथम–पुरुषः
|
अरोचत
|
अरोचेताम्
|
अरोचन्त
|
मध्यम–पुरुषः
|
अरोचथाः
|
अरोचेथाम्
|
अरोचध्वम्
|
उत्तम–पुरुषः
|
अरोचे
|
अरोचावहि
|
अरोचामहि
|
लभ् = प्राप्त
होना (लङ् लकारः)
वचनानि →
पुरुषाः↓
|
एकवचनम्
|
द्विवचनम्
|
बहुवचनम्
|
प्रथम–पुरुषः
|
अलभत
|
अलभेताम्
|
अलभन्त
|
मध्यम–पुरुषः
|
अलभथाः
|
अलभेथाम्
|
अलभध्वम्
|
उत्तम–पुरुषः
|
अलभे
|
अलभावहि
|
अलभामहि
|
